Algemeen Rijksarchief Den Haag

In 2022 heb ik in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf onderzoek gedaan in het voormalige Algemeen Rijksarchief aan het Bleijenburg 7 in Den Haag. Het uitgebreide onderzoek was een bouwhistorische opname met ruimteboek waarin vooral het gaaf bewaarde interieur veel aandacht kreeg. Bij dit onderzoek werkte ik samen met Natasja Hogen, zij onderzocht de historische installaties in het gebouw.

Het depot in 1985 (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort /255279 en 255280)

In 1853 nam het Algemeen Rijksarchief zijn intrek in het voormalig Logement van Amsterdam aan het Plein 23 in Den Haag (dat ik een jaar eerder uitgebreid onderzocht). In 1881 werden de voormalige stallen van het Logement, gelegen achter Plein 23 aan het Bleijenburg, verbouwd om dienst te doen als depot van het Rijksarchief. Al snel bleken de verbouwde stallen veel te vochtig en werden plannen gemaakt voor een nieuw depotgebouw.

In de tuin tussen het gebouw aan het Plein en de verbouwde stallen verrees van 1895 tot 1900 het nieuwe depotgebouw naar ontwerp van architect Jacobus van Lokhorst. Nadat de archiefstukken waren verplaatst naar het nieuwe depotgebouw konden de stallen gesloopt worden om plaats te maken voor het dienstgebouw met de kantoren van het archief. Het dienstgebouw werd gebouwd van 1900 tot 1903. Tussen het depotgebouw en het dienstgebouw kwam een tussenlid met verbindingsgang en installatieruimtes.

Van Lokhorst was rijksbouwkundige bij de afdeling Kunsten en Wetenschap van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hij was op technisch vlak een zeer vooruitstrevende architect die zich door literatuurstudie en diverse buitenlandse studiereizen op de hoogte stelde van de nieuwste ontwikkelingen. Zo was hij goed op de hoogte van de eisen die eind negentiende eeuw gesteld werden aan het “ideale depotgebouw”. Na enkele vingeroefeningen met archieven in Den Bosch en Groningen ontwierp Van Lokhorst in 1895 het Algemeen Rijksarchief (ARA) in Den Haag. Het ARA-complex was de verwezenlijking van alle eisen die op dat moment aan een “ideaal-depot” gesteld werden. Een belangrijk onderdeel daarvan waren de hyper moderne installaties. Het ARA-depot kreeg veel aandacht en navolging, ook in het buitenland.

De leeszaal in 1922 (bron: collectie Haags Gemeentearchief, 5.07046)

Het dienstgebouw met kantoren, een leeszaal en andere publieke functies werd ontworpen in neo-renaissance stijl en werd door Jan de Quack uitbundig gedecoreerd met veel symboliek en verwijzingen naar de functie van het gebouw en de historische wetenschap.

Links de kamer van de Rijksarchivaris en rechts de gang van de kantoren (bron: collectie Haags Gemeentearchief, 6.09817 en 0.11844)